اصطلاح فلزیاب (Metal Detector) یا به طور مختصر MD به دستگاه های القاء الکترومغناطیسی اشاره دارد که برای شناسایی فلزات مدفون استفاده می شود. این روش به عنوان یک روش ژئوفیزیکی در گروه روش های الکترومغناطیسی طبقه بندی می شود. البته در حال حاضر کاربرد این تجهیزات، از صرفاً پیدا کردن قطعات فلزی فراتر رفته و در سیستم های بازرسی فرودگاه ها و مراکز خرید و خطوط تولید کارخانجات و بازرسی های محیط زیست نیز کاربرد پیدا کرده اند.
نکته: این مطلب صرفاً جهت افزایش سطح اطلاعات خوانندگان آن است تا بیشتر با اطلاعات و اصطلاحات بر پایه علم در خصوص فلزیاب ها آشنا شوند و تا حدودی از اصطلاحات غیرعلمی و شبه علمی فاصله بگیرند. شرکت چشم زیر سطح در زمینه خرید و فروش فلزیاب فعالیت نمی نماید و حوزه کاری آن متفاوت از مبحث فلزیابی است. همچنین پیش فرض ما این است علاقه مندان موضوع فلزیابی به موضوعات قانونی و مجوزهای مورد نیاز برای استفاده از فلزیاب ها اشراف کامل دارند.

نحوه عملکرد دستگاه فلزیاب چگونه است؟

در دستگاه های فلزیاب با ایجاد یک میدان مغناطیسی اطراف سیم پیچ دستگاه، یک میدان القایی نیز در فلزات اطراف ایجاد می گردد که با مقایسه تفاوت دامنه و فاز ناشی از میدان القا شده از فلز با میدان اصلی می توان به وجود فلز و حتی نوع آن ( در عمق های سطحی) پی برد.به عنوان مثال در فلزیاب های پی آی از روش Pulse Induction یا همان پالس القایی که به اختصار PI نامیده میشود استفاده می‌کنند. روش کار بدین صورت است که دستگاه توسط یک سیم‌پیچ بزرگ (معمولاً دایره‌ای شکل) یک سیگنال را با یک دامنه و فرکانس مشخص به سمت زمین ارسال می‌کند که شکل این سیگنال بسته به مدل دستگال ممکن است پالس مربعی یا دندان اره‌ای یا … باشد.

معمولاً یک حد آستانه در سیگنال برگشتی (سیگنال ثانویه) برای دستگاه‌های PI تعریف شده است که معمولاً انتگرال زیر سطح نمودار سیگنال برگشتی می‌باشد که در صورتیکه این انتگرال از یک مقدار ثابتی بیشتر شود عمل اعلام وجود فلز به اپراتور محقق می‌شود.
در برخی از این فلزیاب ها سیم پیچ فرستنده و گیرنده در کنار هم هستند و در برخی دیگر جدا هستند. سیم پیچ ها نیز در سایز های مختلفی تولید می شوند به عنوان مثال سیم پیچ 20 سانتیمتری از آرایش سیم پیچ متحدالمرکز با محور عمودی استفاده می کند و در دنیا بیشتر به عنوان گنج یاب سکه و جواهرات در ساحل های گردشگری استفاده می شود و اصطلاحا به آنها فلزیاب تفریحی یا Hobby Metal Detector هم می گویند. این نوع از فلزیاب ها عمق بسیار محدودی برای اهداف ژئوتکنیکی دارند و عملاً مناسب کاوش های حرفه ای نیستند. نوع دیگری از فلزیاب ها نیز هستند که با سیم پیچ های بزرگ 1متری ( و بزرگتر ) که شامل یک سیم پیچ فرستنده و یک سیم پیچ گیرنده و یک سیم پیچ فوکوس می باشند که قابلیت ثبت اطلاعات برداشتی را نیز دارند و قابلیت نفوذ در عمق های بیشتری را دارند. به طور کل فلزیاب ها انواع مختلفی دارند که با توجه به تئوری کارکردشان می توانند در زمینه های مختلف استفاده شوند.

مزایا و معایب دستگاه فلزیاب

مزایای اصلی ابزارهای MD یا همان فلزیاب ها این است که فلزات آهنی و غیر آهنی ممکن است شناسایی شوند. سطح مقطع هدف مهمتر از جرم آن است و برداشت اطلاعات با آنها سریع و ارزان هستند. معایب اصلی فلزیاب ها این است که عمق نفوذ اکثر این ابزارها بسیار محدود است و زباله های فلزی و نویز شهری و ترکیبات مزاحم خاک نیزمی تواند کارکرد فلزیاب ها را به شدت مختل کند. همچنین حتی با افزایش توان سیگنال اولیه ، فلزیاب میتواند دائماً اعلام وجود هدف غیر واقعی کند و به زبان ساده‌تر حتی اگر فلزی وجود نداشته باشد به اشتباه آلارم وجود فلز را به اپراتور ارسال می‌کند که اصطلاحاً در این حالت می‌گویند دستگاه به اشباع رفته است و عملاً کارایی خود را از دست داده است.

انواع دستگاه فلزیاب

قطعاً دستگاه های فلزیاب با توجه به طراحی و ساختارهایی که دارند هر کدام عملکردهای متفاوتی خواهند داشت. در زیر چند عبارت مصطلح در خصوص فلزیاب ها را معرفی کرده ایم که عبارت‌اند از:

فلزیاب مغناطیسی

( این اصطلاح یک غلط مصطلح است ، مغناطیس سنج ها یا مگنتومترها نوع دیگری از تجهیزات ژئو فیزیک هستند و جزء فلزیاب ها یا همان MD ها نیستند و کاربرد عموماً گسترده تری از دستگاه فلزیاب دارند )

فلزیاب تصویری

( یک غلط مصطلح دیگر نیز استفاده از عبارت فلزیاب تصویری برای اسکنرهای زیر سطحی GPR و مغناطیسی است که به اشتباه آنها را نیز دستگاه فلزیاب می نامند، در این خصوص در مقاله ای به نام اسکنرهای زیر سطحی یا اسکنر زمین، اطلاعات دقیق تری ارائه کرده ایم)

فلزیاب شعاع زن

( این اصطلاح نیز یک غلط مصطلح است که در واقع اشاره به تجهیزات LRL یا همان Long Range Locators دارد و منظور همان ردیاب ها یا تجهیزات شعاع زن می باشد)

فلزیاب های مخصوص

با خاصیت فرستنده و گیرنده ( بهTR نیز شهرت دارند )

فلزیاب فرکانسی

( این عبارت نیز یک غلط مصطلح است و در کتاب های مرجع ژئوفیزیک نتوانستیم چنین عبارتی را بیابیم و در این عبارت ابهام وجود دارد که مشخص نیست که اشاره به فلزیاب های چند کانال یا Multi Frequency دارد یا مربوط به تجهیزات Spectrometry است به هر حال طیف فرکانس سیگنال های مورد بررسی در فلزیاب ها با طیف فرکانسی تجهیزات طیف سنجی بسیار متفاوت است و نمی توان کاربردهای آنها را با هم خلط کرد و اساساً دو چیز متفاوت هستند)

فلزیاب حرارتی راداری زمین

( در خصوص این عبارت نیز در کتب مراجع ژئوفیزیک اطلاعاتی نیافتیم و احتمالا اشاره به اسکنر های زیر سطحی GPR دارد ولی علت وجود کلمه “حرارتی” برای ما نیز مبهم هست )

فلزیاب دستی

( Handheld Metal Detector منظور همان فلزیاب هایی هست که معمولاً برای بازرسی بدنی یا کاوش های بسیار سطحی استفاده می شود )

فلزیاب آنتنی

( این عبارت هم یک غلط مصطلح است و اشاره دارد به نوعی از تجهیزات ردیاب یا همان LRL ها )

فلزیاب گوشی

( برخی از گوشی های موبایل که به سنسور کامپس مجهز هستند را می توان به عنوان یک مگنتومتر استفاده کرد و توسط برخی از نرم افزارها از این ابزار بهره برد. البته این ابزار بیشتر مناسب تفریح است و به عنوان یک مگنتومتر حرفه ای قابل استفاده نیست و استفاده از کلمه فلزیاب نیز برای آن صحیح نیست)

فلزیاب نقطه زن

( این عبارت به تجهیزاتی اشاره می کند که می توانند مکان دقیق یک آنومالی را بر روی صفحهXY تعیین کنند که البته نقطه زنی بیشتر در اسکنرهای زیر سطحی دقیق و پیشرفته GPR و مغناطیسیFSP و مغناطیسی معمولی قابل تعریف است و در فلزیاب ها بسیاری از شرایط محیطی و خطاهای حاصل از شرایط محیط می تواند حالت نقطه زنی را در عمل دچار انحراف کند.

خرید دستگاه فلزیاب قوی

اگر قصد دارید تا قوی ترین دستگاه فلزیاب را تهیه کنید حتماً به عمق کاوش مورد نیاز خود و اندازه هدف مورد کاوش دقت نمایید.زیرا معمولاًهرچه یک فلزیاب اهداف کوچکتری را دتکت نماید عمق نفوذ کمتری نیز خواهد داشت و بلعکس هرچه یک فلزیاب عمق بیشتری بتواند تحلیل کند اهداف بزرگتر را خواهد دید و برای اهداف کوچکتر قابلیت تشخیص کمتری خواهند داشت. البته این مقدار عمق نسبت به اندازه، جنس فلز و حتی ابعاد و نوع شکل فلز ممکن است کاملاً متغیر باشد، یعنی احتمال کم و زیاد شدن عمق فلزیاب وجود دارد. توان میدان مغناطیسی اولیه نیز فاکتور مهمی در میزان عمق نفوذ فلزیاب می باشد البته به شرط اینکه حالت اشباع ایجاد نکند.

ویژگی های دستگاه فلزیاب در بازار

سبک بودن وزن و راحتی در حمل نقل یک مزیت مهم در فلزیاب ها است. همچنین فلزیاب های مولتی فرکانس بر فلزیاب های تک فرکانسی ارجحیت دارند. همچنین قابلیت استفاده از چندین لوپ ( سیم پیچ ) یک مزیت برای فلزیاب به حساب می آید. فلزیابی که مجهز به لوپ 20 سانتیمتر تا 1 یا چندین متر هست می تواند طیف گسترده تری از اهداف را در عمق های مختلف تشخیص دهد. مجهز بودن به فیلترهای حذف نویز و سیستم پایدار کننده نیز یکی دیگر از مزایای یک فلزیاب خوب است. استفاده از برندهای تولید فلزیاب داخلی و خارجی معتبر حتماً توصیه می گردد و استفاده از محصولات بی نام و نشان را به هیچ عنوان پیشنهاد نمی کنیم.

مارا در اینستاگرام دنبال کنید .

سخن پایانی

استفاده از دستگاه فلزیاب به طور کلی برای عمق های سطحی پیشنهاد می گردد چون قیمت ارزان تری به نسبت سایر تجهیزات ژئوفیزیکی دارند و کارکردن با آنها بسیار ساده است و کار با آنها عملاً تخصص خاصی احتیاج ندارد ولی از خطاهای معمول در اثر عوارض محیطی و ترکیبات خاک یا رطوبت نباید غافل گردید.از کاربرد فلزیاب ها که در اینجا می توانیم به آن اشاره کنیم یافتن قطعات فلزات فرومغناطیسی مانند آهن و غیرمغناطیسی مانند طلا و مس در عمق های کم ، بازرسی در گیت های فرودگاهی ، بازرسی امنیتی پلیس ، خطوط تولید کارخانجات برای تفکیک زباله ها یا نخاله های فلزی ، کاوش های سطحی باستان شناسی و اکتشاف مین می باشد. قبل از خرید فلزیاب حتماً به این نکته توجه داشته باشید که استفاده از فلزیاب در برخی از مناطق جهان منوط به دریافت مجوز رسمی از مراجع دولتی می باشد. در ایران نیز برای مقابله با تخریب آثار فرهنگی و تاریخی به دست افراد غیر متخصص یا به اصطلاح گنج یاب ها یا شکارچیان گنج ممنوعیت های مشخصی را برای این موضوع وضع کرده اند گرچه که حوزه کارکرد فلزیاب ها بسیار گسترده تر از حوزه های باستان شناسی است. در حال حاضر در ایران حمل یا استفاده از دستگاه فلزیاب بنابر حوزه کارکرد منوط به دریافت مجوز از سازمان یا وزارت خانه های مربوطه است. البته امیدواریم با وضع قوانین به روز تر و هوشمندانه تر مثل بسیاری از کشورهای جهان استفاده از این تجهیزات تسهیل شده و طبق یک روش قانون مند و درعین حال پویا و هدایت کننده در کشور عزیزمان از مزایای استفاده از این محصولات در همه زمینه ها بهره مند گردیم و از معایب آن به خصوص صدمه به آثار فرهنگی کشور پیشگیری و جلوگیری نماییم.

استفاده یا کپی برداری از این مطلب با ذکر منبع و لینک آن “وب سایت شرکت چشم زیر سطح” بلامانع است.